Over bijlessen - naar aanleiding van ophef in de media over het verschijnsel (zie o.m. hier)

Ik ben tegen bijlessen. "Let op in de klas", was mijn antwoord steevast als de vraag om bijles zich voordeed. "Dat is de ware remedie voor uw studieprobleem, o leerlingen van mijn hart". Ik leg het uit.

Immers, minister, goed bedoelende maar toch niet zo goed op de hoogte zijnde schat, "de scholen moeten gratis bijlessen aanbieden", dat gaat niet helpen. Dan wordt er namelijk helemaal niet meer opgelet in het klasje. Hoe ik dat weet? Onze school heeft jarenlang het recept gratis-bijles-op-school uitgetest (onder de eufemismen remediëring en studiebegeleiding) met als gevolg dat ze school moest inrichten na schooltijd. Het aanbod creëert de vraag. "Let op, lieve leerling". "Dierbare leraar, ik vraag dat straks wel in de bijles. Nu moet ik uitrusten". Werkt dus averechts. Het bestaan van bijlessen op zich ondergraaft het opzet van de reguliere lessen. Bovendien: die bijlessen leverden niet veel soeps op. Dat hebt ge met dingen die gratis zijn wel vaker. Ze zijn intussen dus grotendeels afgevoerd en voorbehouden voor uitzonderlijke gevallen.

Als ge het mij vraagt, is het eigenlijke probleem dat de reguliere lessen in feite niet meer mogen aanleren wat de kinderen in feite wel moeten kennen en kunnen. Bijvoorbeeld vanbuiten leren. Dril. Grondig lezen. Uit het hoofd rekenen. Stilzitten en luisteren naar wat er geduldig en herhaaldelijk gezegd wordt. De nieuwe pedagogie schrijft voor om de tien minuten een nieuwe werkvorm op de kinderen los te laten. Tegen dat ze met iets rustig bezig zijn, hop, wat anders, de boel op stelten. En dan moeten ze alles zelf ontdekken. Ho, spannend! Wel raar dat de schoolmoeheid alleen maar toeneemt. Ach, ik noem maar wat, want ik ga de hele rimram van nieuwigheden hier niet onder de loep nemen en zeg dus alleen: leve de ouderwetse lesmethode. Bijvoorbeeld goed ex cathedra onderwijs. Dus, ministerie van onderwijs, voer zelf het advies uit dat u vanuit uw ivoren toren omtrent de bijlessen aan de scholen gaf: denk zelf maar eens actief na, niet over de bijlessen maar over uw betweterige invulling van de gewone lessen (lees: leerplannen). De oorzaak voor de bijlessenrage zal voor een stuk daar gevonden worden. Als ge goed actief nadenkt, tenminste.

Ouderwetse avondstudie op school, tot daaraan toe, want teveel kinderen kunnen thuis op niet veel ondersteuning rekenen. Ziedaar meteen een andere oorzaak voor de bijlessenrage: veel ouders hebben of maken geen tijd om thuis een behoorlijke studieomgeving en -mentaliteit op poten te zetten. En zelfs voor degenen die thuis wel goed begeleid worden is avondstudie goed. Hoe ik dat weet? Ik heb zelf van in het vierde studiejaar tot in de retorica 9 jaar later in de avondstudie gezeten. Tot 7 uur 's avonds. Dat was in de oertijd, ik weet het. Maar toevallig heeft onze school al meer dan tien jaar geleden het glorieuze idee opgevat om dat ouderwetse systeem weer in te voeren en ik heb dus zelf veel te veel goede leerlingen in de klas gehad die netjes nableven in de studie, met succes, zonder bijles. Geef de scholen dus wat minder managers en wat meer studiemeesters, minister, want die laatsten heten niet voor niets zo.

Er zijn vanzelfsprekend nog andere aspecten aan het bijlessenverhaal. Ik ga het niet hebben over de lieden die een aardig gat in de markt zien en hun al dan niet professionele diensten aanbieden, zelfs tegen opbod. Zo werkt de vrije markt, of het nu om een zinnige of een onzinnige behoefte gaat. Het is ook niet verboden borsten van tien kilo of ruimtetoerisme te promoten. Ik richt me daarentegen tot de welwillende ouders, als troost: laat u niet vangen, vake en moeke, door de mode van de dag, de mare dat u slechte ouders zou zijn als u niet meedoet aan de bijlessenrage. Beroep u op mijn eerste alinea: “Let op in de les”. Maar, minister, de rekening voor een opgedoken behoefte terug katapulteren naar de scholen, lees: in de schoenen schuiven van de leerkrachten, die dat dan gratis moeten doen? Als straks blijkt dat ouders bereid zijn lieden te betalen om hun kroost in bad te steken en hun poepje af te vegen, gaat u dan ook vragen dat de scholen dat voortaan oplossen? Och, dat is waar, in de kleuterschool is het al zover, al is het daar omdat ouders niet bereid zijn lieden in dienst te nemen om dat in hun plaats te doen. Ja, ik weet het, daar was u geen voorstander van. Maar waarom dan nu wel? Minister, ik zou er toch even dieper actief over nadenken: het is niet omdat er maatschappelijke behoeften groeien of gecreëerd worden, dat uw scholen als meid voor alle werk weer in actie moet schieten. Scholen zijn al verantwoordelijk voor de lessen, niet voor bijlessen. Wat als blijkt dat er na de bijlessen bijbijlessen nodig zijn, want de meeste bijlessen zijn een maat voor niets. Laten we onszelf dus niets wijs maken, wij, ouders, leerkrachten, minister. Dit is symptoombehandeling. De echte ziekte heb ik hogerop vermeld.

Laat ik wel duidelijk stellen dat bijlessen tegen betaling aan eigen leerlingen een zware beroepsfout zijn, wegens belangenvermenging: het is te gemakkelijk hier zelf de behoefte te creëren. Gaf ik dan nooit bijles aan eigen leerlingen? Toch wel. Aan de uitzondering die wat te lang ziek was geweest of het op een andere manier niet kon bolwerken. Gratis en beperkt van duur. En met dien verstande dat dit geen op te eisen recht was van leerling of ouder of school of overheid en dus per definitie geen plicht van de leraar. Puur vrijwillig, als blijk van bekommernis. Zodra die vrijwilligheid in opgelegde plicht wordt omgezet, wordt ze een zure zaak, temeer omdat er met gemak misbruik van gemaakt kan worden. Dan kan men even goed de antieke slavernij weer invoeren.

Dat geeft mij de kans tot een leuk en leerzaam intermezzo. Antieke leraren waren immers, net als dokters trouwens, vaak huisslaven en veel (rijke) gezinnen hadden op z’n minst een paidagogos (kinderbegeleider) in huis. Pedagogen, let nu op. Ziehier de echte zin van uw bestaan. De paidagogos gaf de eigenlijke lessen niet maar volgde ze wel mee zodat hij ze nadien mooi kon opvragen tot kindje de zaak beheerste (tutor, bijles). Hij begeleidde kindje ook op weg naar school, droeg schoolgerief en broodtrommel en zorgde dat kindje niet ontvoerd werd. Maar het allerhandigste aan zo’n huisslaaf was dat zowel ouder als kindje daar tegen kon zeggen: “Wie is hier de slaaf? Gij of ik?” En dat hij dus ook de straf in ontvangst kon nemen die kindje verdiende, want als kindje de les niet kende, werd het zijn schuld. Begint er een belletje te rinkelen? Nee? Daar begint het huidige onderwijssysteem anders aardig op te lijken. Dat hebben die pedagogen mooi van zich af weten te schuiven.

De meeste leerlingen immers, die bijles behoeven, weten van zichzelf verduiveld goed dat ze in feite niet veel uitsteken of niet opletten of niet doen wat hun al tien keer is gezegd. Hoe ik dat weet? Na 40 jaar lespraktijk en drie eigen kinderen in huis ziet ge het in één oogopslag aan hun blik en hoort ge het na één zin aan hun flauwe excuses, want ge weet: hoe meer excuses, hoe slechter het geweten. Steek, o moderne jeugd, de schuld maar onversaagd op de leerkracht en smeek uw liefhebbende en goedgelovige ouders meteen om bijles, laat alleen en uitsluitend met die smeekbeden zien hoe goed ge het voorhebt met uw studies. “Al die anderen krijgen ook bijles”. Maar besef: het zal dan niet echt helpen, want de zaak zit initieel scheef. Kindje hoopt immers dat zijn fiets vanzelf de berg zal oprijden of dat de persoonlijke slaaf de energie daarvoor zal leveren. Een van de belangrijke levenslessen die ik meen te kennen is deze: ge moet zelf de berg op fietsen, een ander kan het niet in uw plaats. Maar goed, voor uitzonderingen wilde ik wel eens een uitzondering maken en een poosje naast hun fiets oplopen.

Tot slot moet me van het hart dat ik wat meewarig het onverholen misprijzen voor het lerarenambt aanhoor, wanneer lieden op tv, als ware het na een grondige prijzenstudie door Test-Aankoop, orakelen: "30 euro voor een uurtje bijles, zoveel hebben de mensen nog nooit betaald". Al eens een slotenmaker buiten de gewone werkuren aan de deur gehad, die op 10 seconden uw deur open doet? Ik wel. Prijskaartje: 120 euro, zonder factuur. Al eens op uw eigen kosten een advocaat gebeld en gedurende 10 minuten zijn gehaaste uitleg aangehoord? Factuur in de brievenbus voor het geleverde professionele advies: 60 euro. Beste moeders en sommige vaders, gisteren, kort na het nieuws over de bijlesaffaire, mocht ik van Els De Schepper bij haar optreden in De Ideale Wereld vernemen dat een gigolo, die wat behoorlijk van kwaliteit is, een uurtje bij u langs komt voor 300 euro. Voor iets dat niet langer duurt dan het duurt, terwijl een goede les een heel leven meegaat. Kan ik het helpen dat bijlessen van 30 euro per uur mij dan voorkomen als zeer goedkope prostitutie van een edel beroep. Wat alvast voor mij nog een extra reden was om geen bijlessen te geven.