Het evangelie volgens Michael Montanus. Of alvast toch het kerstverhaal.

Toch heerlijk hoe drie of vier confessionele atheïsten (of agnosten) hier (hier dus) het kerstverhaal analyseren en verdedigen als een universeel verhaal. Dat het ook in andere vroegchristelijke (zogenaamd apocriefe) teksten voorkomt, werd door Vermeersch niet vermeld. Maar dat weet u hiermee dus. Evenmin kwamen de antieke 'heidense' elementen aan bod - let wel: heidens betekent niet ongelovig maar andersgelovig; voor een keer komt wat newspeak goed van pas. Idem voor de import van latere, vooral Germaanse symboliek (kerstboom, ballen, ...) i.v.m. de jaarwisseling. Of ik me gestoord heb aan de interpretatie door de Monty Python mannen? Nee hoor, ik zou niet weten waarom. Symbolen zijn ook leuk speelgoed en de wereld gaat nu eenmaal aan ernst ten onder. Always look at the bright side of life, dudum dudum.

Wel, precies  die vermenging van visies, dat syncretisme, evenals het ontbreken van historische exactheid en dus de complete symboliek ervan, vind ik nu ongemeen interessant. Verlies u niet in kritiek die alles letterlijk neemt, noch in fundamentalisme dat letterlijk hetzelfde doet. Zij laten geen ruimte voor waar het om echt om gaat. De kerststal en de verhalen er rond, zijn symbolen, een mythe, te weten een verhaal met een dubbele bodem, geestrijke voeding.

Eerst wat preken over letterlijk en symbolisch. Noch een verhaal, noch een symbool, noch een kerststal kan op iemands tenen trappen. Dat kunnen alleen ongelikte beren die niet kijken waar ze hun schuiten neerzetten. U wilde deze laatste zinnen van voor tot achter letterlijk interpreteren? Niet doen. Letterlijke betekenissen herleiden ook verliefdheid tot ordinaire chemische processen en beschouwen de vervoering en de poëzie ervan als betekenisloze bijproducten. Die weigering te zien dat er in de wereld wel wat meer gaande is, is een soort eigenhandig aangebracht stel oogkleppen, met een naam: materialistisch reductionisme. Ik ga nu geen lans breken voor het omgekeerde en alles herleiden tot een spirituele oorsprong en zeg dus gewoon dat die ‘bijproducten’, ‘onzichtbare ongrijpbaarheden’ als ons bewustzijn, vrije wil, inzicht, creativiteit, mededogen, verlangen naar schoonheid, ..., het leven de moeite maken. Ik moet dat toch niet uitleggen. Zie een mens die herleid is tot zijn vegetatieve staat. Zie de wijn aan het einde van dit evangelie. Mythen, rijkelijk opborrelend uit ons ‘bijproduct’ de geest, zijn minstens zo leerzaam als, zo niet meer leerzaam dan formules (die ocharme maar één interpretatie toelaten). Laten we dus niet speuren naar exactheid in dit verhaal maar eens neuzen in de symboliek.

Ziehier de uitleg zoals ik het verhaal intussen het liefst begrijp. Er zitten vanzelfsprekend zoals in elke droom of mythe of archetype meer betekenislagen in maar dit is alvast de betekenis volgens mijn evangelie. Jezus is hier niet de historische figuur Joshua ben Joseph (of hoe hij ook moge geheten hebben) maar de archetypische mens, Elkerlyc (ieder lic-haam, stoffelijk omhulsel). Deze geboorte is het lot van ieder mens. In een stal – in oude teksten wel degelijk een grot – wordt een goddelijk kind geboren, het goddelijke in ieder van ons. Wie niets wil weten van goddelijkheid, die begrijpt het dan maar als het ware humane, datgene waar de mens in wezen toe bestemd is, de betere, wijze mens. Symboliek is plooibaar, dus plooien maar. Het gebeuren vindt plaats in een donker oord, in het duisterste deel van het jaar. De mens wordt in het leven geworpen, als een balling, een zwerver, in een donker, knellend omhulsel dat hem enorm beperkt in zijn contacten met de wereld en de volle diepte daarvan. Hij is er in gezelschap van een os, ezel, schapen, een dierlijke natuur, die hem warm houdt. Ons biologische bestaan is alvast voor een deel animaal, we zijn een Minotaurus in het diepst van ons labyrint. Niet voor niets heeft Sint-Antonius heel wat te stellen met zijn zwijntje, zoals de boeddhist met zijn os. Dat kleine kind in ons is hulpeloos maar onder de hoede van een welwillende stiefvader, het aardse ego - de echte vader is van hemelse komaf, zeg maar het leven zelf. Zijn moeder is een maagd (zoals die van Mithras, Boeddha, Lao Tsu, Osiris ...), symbool van de 'ziel' die zich open stelt voor het goddelijke, voor wijsheid. Een maagd, open van geest en hart, bereid het ongerijmde, het letterlijk onmogelijke te aanvaarden. Om u geestelijk of spiritueel te bevruchten, dames en heren, moet ge geen ‘man bekennen’. Sokrates verloste als vroedvrouw ook mannen. De tros engelen boven het gebeuren vindt dat een blijde gebeurtenis, die geboorte als mens, hoe onbehaaglijk ze ook mag zijn, zoals ook de boeddhisten dat een unieke kans in de hele kosmos vinden, de kans om tot 'verlichting' te geraken. Allelujah dus! Jezuke is geboren, alleluja hallo, Jezuke is geboren in een bakske vol met stro. Misschien dat de ster iets zegt in die richting, de kans op verlichting. Of iets over de hemelse oorsprong van deze geboorte. Ik ben er niet helemaal uit. Over de herders en de drie koningen en Herodes moet ik ook nog eens nadenken. Maar Jezus, mens en god tegelijk, kan nu alvast aan zijn avonturen beginnen, zoals Odysseus of Herakles of Oidipous of Osiris of Mithras of welke heilige dan ook, en zijn zoektocht door de wereld, zijn zwerftocht vol beproevingen terug naar huis aanvatten, het kruis van zijn bestaan opnemen, zijn mythische twaalf werken volbrengen, en zo, via lijden en leren, zijn plek in ‘het rijk der hemelen’ opnieuw vinden. Dat is het ultieme goede nieuws voor iedereen, de vrede toegewenst aan alle mensen van goede wil. Voor wie het wil zoeken en zien: in het diepste duister komt het licht terug, er is licht aan het einde van de tunnel. Ook al lijkt het van niet. En dat herhaalt zich vanzelfsprekend telkens weer en dat moet gevierd op de dag van de zonnewende. Of in de buurt daarvan. Prettig Joelfeest, allemaal. Sol Invictus, de Onoverwinnelijke Zon, zal zegevieren.

In wezen een psychologisch, spiritueel verhaal dus, waar niet te vallen valt over historische of andere ‘fouten’. Niet zonder reden dus staat mijn eigen kerststal in de kast met spiritualiën. Want ook Dionysos was god van het onverwoestbare leven, dat in het duister herboren wordt, en Jezus werd niet voor niets Neos Dionysos, de nieuwe Dionysos genoemd. De wijn is een van hun beider geliefde symbolen, waarbij rottende, gistende vruchten van de aarde een geestrijke, spirituele drank opleveren die u in hogere sferen brengt, inzichten die ons uittillen boven het gewone, uit onze grot. 'Ik ben de ware wijnstok, de ranken dat zijt gij', nietwaar. Het geldt voor ieder van ons. Gewoon water dat in geestrijke wijn kan veranderen, de lotus die in donkere modder groeit, de dorre tak die plots een bloem draagt.

Klinkt deze uitleg u raar of zelfs ketters in de oren? Ik vind hem helemaal niet ver gezocht. Integendeel, ik heb na meer dan 60 jaar het tevreden gevoel de zaak eindelijk wat beter te begrijpen. En Plato, de mythenmaker, de man die ons het eeuwige symbool van de mens in zijn grot schonk, zou zeker kunnen leven met de kerststal en deze uitleg. Nietwaar, Plato?

Mijn kerststal onder zijn kristallijnen hemel, gesteund door de kosmische pilaren genaamd Grand Marnier en Alte Marillen. Het licht, dat tevens als ster fungeert, schijnt in deze duistere kast alleen maar als ik vrijwillig de deurtjes open zet, wat vooral gebeurt als ik op zoek ben naar geestrijke drank. Zoals u kan zien zijn de drie koningen rechts in eenklank met het multiculturele dogma. Bovendien is alles prefect recycleerbaar, klei, hout en glas en voor de drank heb ik een eigen verwerkingssysteem in huis. Toch wel geestig bedacht, vind ik. En daarmee weet u meteen wat de oorsprong is van het woord geestig. Ik vrees wel dat de gezondheidspolitie aanstoot gaat nemen aan deze configuratie. Maar dat is hun probleem.